Przewodnik
Gmina Osieck
Atrakcje Gminy Osieck
1. Osieck – neogotycki kościół parafialny z 1907 r. pw. św. św. Bartłomieja i Andrzeja. Elementem charakterystycznym są dwie wysokie wieże z koronami, rzeźbiony tympanon oraz rozeta.
Ceglany, trójnawowy, orientowany kościół wybudowano w stylu gotyku nadwiślańskiego według projektu znanego architekta Stefana Szyllera. Jego budowę z inicjatywy proboszcza Aleksandra Olszewskiego rozpoczęto w 1902 r., kiedy rozebrano poprzednią świątynię. Obecny kościół jest piątym z kolei, który wybudowano w Osiecku. Pierwszy powstał w XIII w.
Część wyposażenia kościoła pochodząca z XVIII i XIX w. została przeniesiona z poprzedniej barokowej świątyni. Dlatego wnętrze łączy elementy baroku i neogotyku.
Najstarszym zabytkiem świątyni jest kropielnica z czarnego marmuru chęcińskiego, która obecnie pełni funkcję chrzcielnicy. Na ołtarzu głównym znajdują się figury patronów kościoła i relikwiarz z kością św. Andrzeja.
Uwagę przykuwa tympanon nad wejściem głównym.
Płaskorzeźby przedstawiają budowniczego kościoła, który ofiarowuje miniaturę kościoła Matce Bożej.
W kościele znajdują się tablice upamiętniające: żołnierzy AK z placówki Osieck, dowódców i żołnierzy Batalionów Chłopskich, powstańców styczniowych poległych w lesie pod Natolinem, poległych podczas II wojny światowej mieszkańców osieckiej parafii oraz Aleksandra Olszewskiego, proboszcza w latach 1897-1921.
Kościół od 1962 r. wpisany jest do rejestru zabytków.
2. Osieck – drewniany budynek plebanii z 1897 r. Najstarszy obiekt w zespole zabudowań kościelnych.
Plebania powstała z inicjatywy proboszcza Aleksandra Olszewskiego w miejscu poprzedniej, którą rozebrano ze względy na zły stan techniczny. Budynek jest najstarszym z przykościelnych obiektów i ma duże znacznie dla historii miasta. Jest także doskonale zachowanym przykładem architektury, która przez stulecia tworzyła krajobraz Mazowsza.
Wygląd plebanii praktycznie nie zmienił się od czasu powstania. Świadectwem historycznej techniki budowlanej są tynki kładzione na trzcinie oraz gliniana polepa na strychu. Charakterystyczne jest bogate zdobnictwo, które wyróżniało budynek spośród innych zabudowań Osiecka. Dekoracje są przykładem połączenia wpływów rodzimych, rosyjskich oraz wzorców wykorzystywanych w budownictwie letniskowym i uzdrowiskowym.
Budynek plebanii w 2013 r. został wpisany do rejestru zabytków.
3. Osieck – cmentarna drewniana kaplica z 1840 r. pw. św. Rocha.
Kaplica stoi w miejscu poprzedniej, która została wybudowana przez mieszkańców Osiecka w 1620 r. jako prośba do św. Rocha o ocalenie przed epidemią cholery.
Pierwotna barokowa kaplica stała poza granicami miasta, a w 1774 r. założono w jej otoczeniu cmentarz.
Obecna kaplica powstała w wyniku gruntownej przebudowy starego obiektu w latach 1839-1840. Sosnowego drewna, gontów, cegieł i innych materiałów dostarczył hr. Aleksander Potocki – dziedzic dóbr osieckich. Kaplica stoi na ceglanej podmurówce, od frontu zobaczyć można podcień na czterech słupach.
W środku kaplicy znajduje się obraz przedstawiający św. Rocha z pielgrzymim kijem i psem liżącym jego rany, a także barokowe tabernakulum.
Kaplica w 1962 r. została wpisana do rejestru zabytków.
4. Osieck – pomnik w centrum dawnego rynku miejskiego upamiętniający poległych w czasie II wojny światowej.
Pomnik znajduje się w samym centrum rynku dawnego miasta. Jest to kamień rozłupany na dwie części, przed którymi znajdują się dwie płyty. Na lewej wyryte są lata 1939–1944, na prawej napis: „Poległym w czasie II wojny światowej hołd składają mieszkańcy gminy Osieck. Cześć ich pamięci”.
5. Osieck – przydrożna kapliczka arkadowa z figurą św. Antoniego z 1928 r.
Kapliczka stoi na terenie prywatnym i została wybudowana przez ówczesnych właścicieli działki w nieznanej intencji.
Drewniana figura umieszczona na kamiennym postumencie i osłonięta dachem wspartym na czterech kolumnach przedstawia św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus na rękach.
6. Osieck – drewniany dom z II poł. XIX w. Typowy przykład małomiasteczkowego domu zamożnego gospodarza z tego okresu.
Na terenie Osiecka znajduje się kilkadziesiąt drewnianych domów zachowanych w różnym stanie. Stanowią one pozostałość zabudowy typowej dla miasteczek i dużych wsi południowo-wschodniego Mazowsza.
Dom przy ul. Warszawskiej 8 stanowi przykład doskonale zachowanej zabudowy drewnianej. Uwagę zwracają nabijane ćwiekami frontowe drzwi oraz oryginalne okiennice. Budynek posiada cztery izby i sień. Wykonany jest z sosnowych bali na dębowych podwalinach, a posadowiony jest na polnych kamieniach. Ściany bielone są wapnem. W domu zachował się oryginalny, zwężający się ku górze komin, do którego pierwotnie przyłączone były cztery kuchnie z każdej z izb budynku. W obrębie gospodarstwa zachowały się także drewniane zabudowania gospodarskie z początku XX w., także parkan z bali sosnowych z bramą.
7. Osieck – budynek dawnego szpitala parafialnego z II poł. XVIII w. Najstarszy istniejący dom w Osiecku.
Ceglany budynek, niegdyś kryty gontem został wzniesiony staraniem ks. Andrzeja Reptowskiego. W lewej części budynku mieściła się pierwsza w Osiecku szkoła parafialna wraz z izbami mieszkalnymi dla nauczycieli. Prawa strona budynku służyła jako szpital parafialny, który stanowił schronienie dla bezdomnych.
8. Osieck – Stare Miasto – dwa silnie bijące, niezamarzające źródełka zwane Zdrojami.
Źródła znajdują się na Starym Mieście – najstarszej części Osiecka, która doszczętnie spłonęła w 1939 r. w wyniku ostrzału niemieckiej artylerii.
W XIX w. wybudowano tutaj dwie ocembrowane dębowymi balami studnie, z których jedna przetrwała do dziś.
9. Osieck – staw rybny wraz z otoczeniem.
10. Czarnowiec – przydrożna kapliczka z XIX w.
Kapliczka jest murowana i otynkowana. Posiada dwie niewielkie wnęki. Ogrodzona jest drewnianym parkanem.
11. Natolin – budynek biblioteki z przełomu XIX i XX w.
Dawniej przy budynku biblioteki znajdował się budynek szkoły, który został rozebrany. W zachowanym budynku mieści się filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Osiecku.
Stanowi on także lokalne centrum kulturalno-społeczne. Przy budynku powstał plac zabaw.
12. Natolin/Łucznica – mogiła 46 powstańców styczniowych, którzy polegli 18 III 1863 r.
Mogiła znajduje się w lesie pomiędzy Łucznicą a Natolinem. W tym miejscu doszło do potyczki oddziału powstańczego dowodzonego przez Józefa Jankowskiego, Adama Zielińskiego i Jana Matlińskiego z rosyjskim wojskiem. Poległo 46 powstańców.
Na niewielkim kopcu ustawiony został granitowy obelisk z krzyżem i napisem: „Poległym 1863 r.”.
Obok stoi drewniany krzyż z 1921 r., na którym umieszczono napis: „Poległym za ojczyznę w 1863 r.”.
W 2008 r. obok pomnika i krzyża postawiono granitową tablicę, na której umieszczono nazwiska powstańczych dowódców. Tablicę ufundowało społeczeństwo Pilawy.
13. Natolin/Łucznica – pomnik z 2003 r. upamiętniający aliancki zrzut lotniczy 14 IX 1943 r.
Pomnik znajduje się w lesie między Łucznicą a Natolinem. Pomnik składa się z dwóch kamieni. Na prawym znajduje się napis: „W tym rejonie nocą 14 września 1943 r. miał miejsce aliancki zrzut lotniczy z Wielkiej Brytanii. Placówka odbiorcza Armii Krajowej „Spodek” dowodzona przez podporucznika Stanisława Mierzykowica ps. Mierzę przyjęła wówczas trzech cichociemnych: ppor. Kazimierza Tuhrmana ps. Zaczep, ppor. Romana Wiszniowskiego ps. Harcerz, ppor. Franciszka Żaczka ps.
Mamka oraz broń, amunicję i radiostację dla KG AK.” Na lewym kamieniu umieszczono napis: „Zrzut w operacji „Neon 7” wykonała polska załoga Halifaxa DT-362 „L” z 1586 Eskadry RAF” i wymieniono nazwiska uczestniczących w akcji.
14. Górki – pomnik przyrody dąb szypułkowy „Jan Paweł II Wielki”. Jego wiek szacowany jest na ok. 400 lat.
Dąb znajduje się przy drodze w Górkach. Ma 8,15 m długości w obwodzie na wysokości pierśnicy, wysokość całkowita drzewa wynosi 27 m, a korona pięcio-konarowa o średnicy ma 28 m x 26 m.
Dąb stanowi unikat ze względu na wiek, dobry stan zachowania oraz imponujący rozmiar.
W 1957 r. został uznany za pomnik przyrody, a w 2005 r. nadano mu imię „Jan Paweł II Wielki” oraz ustawiono kamień z tablicą upamiętniającą ten fakt.
15. Sobienki – pomnik przyrody dąb szypułkowy. Jego wiek szacowany jest na ok. 300 lat.
Dąb znajduje się przy drodze w Sobienkach, rośnie w odosobnieniu od innych drzew. Ma obwód na wysokości pierśnicy równy 5 m, jego wysokość wynosi 24 m, a średnica korony liczy 25 m.
W 1975 r. został uznany za pomnik przyrody.
16. Sobienki – przydrożna drewniana kapliczka słupowa z 2008 r.
Kapliczka posadowiona na prywatnej posesji w miejscu starszej, która została zakopana obok. Wykonana przez stolarza z Augustówki.
Składa się czworobocznego słupa, umieszczonej na nim skrzynki oraz krzyża. W skrzynce znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. Kapliczka jest ogrodzona drewnianym parkanem.
17. Pogorzel – neogotycki kościół pomariawicki z 1910 r. Obecnie świątynia jest zdesakralizowana i nieczynna.
Świątynia pierwotnie należała do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów, a po rozłamie w łonie mariawityzmu w 1935 r. stała się własnością Kościoła Katolickiego Mariawitów. Wobec znacznego spadku liczby wiernych w latach 70. XX w. władze kościelne zdecydowały się przekazać budynek Skarbowi Państwa. W 1978 r. została on wpisany do rejestru zabytków, a w 1985 r. wyremontowany z funduszy Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Następnie jego właścicielem została gmina Osieck, a w 2001 r. świątynia stała się własnością diecezji siedleckiej Kościoła rzymskokatolickiego.
W Pogorzeli funkcjonuje kilkuosobowa wspólnota mariawicka, która korzysta z kaplicuy domowej położonej w pobliżu świątyni.
Obecnie kościół stoi pusty. Jego teren jest ogrodzony i zamknięty.
18. Pogorzel – cmentarz mariawicki założony w 1910 r.
Niewielki cmentarz usytuowany jest w pobliżu drogi z Pogorzeli do Osiecka. Znajduje się na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Cmentarz zajmuje powierzchnię 0,03 ha. Ze względu na niewielką społeczność mariawitów cmentarz systematycznie niszczeje.
Na cmentarzu znajduje się nagrobek kapłanki Sauli Marii Otylii Plewko (1898-1970), która była proboszczem miejscowej parafii.
19. Uroczysko Czarci Dół na południowym skraju Lasów Osieckich.
Wąwóz leśny otoczony wydmami. Na jego dnie znajduje się niewielkie mokradło, pozostałość po strumieniu. Na krawędzi Czarciego Dołu do lat 70., znajdowała się leśniczówka o tej samej nazwie.
W 1919 r. odkryto w tym miejscu niezachowane do czasów dzisiejszych groby kloszowe z czasów rzymskich. Pochówki zostały zniszczone przez miejscową ludność, która wybierała z uroczyska kamienie do budowy domów.
Z cmentarzyskiem wiąże się legenda o czarcie, który wybierał kamienie z wąwozu, aby wybudować kościół w Osiecku. Nie zdążył tego zrobić przed świtem i noszone przez niego kamienie rozsypały po okolicznym terenie.
Fotografie Gminy Osieck
(fot. Fotopia/Przemysław Piątkowski)
