Przewodnik
Gmina Parysów
Atrakcje Gminy Parysów
1. Parysów – neobarokowy kościół z pocz. XX w. pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Kościół został wybudowany w latach 1914-1925 dzięki staraniom księży: Władysława Wachowicza, Michała Beneta i Franciszka Dąbrowskiego. Powstał w miejscu rozebranego wcześniej drewnianego kościoła. W 1926 r. został konsekrowany przez bp. Czesława Sokołowskiego. W 1944 r. został uszkodzony podczas pożaru Parysowa.
Świątynia została wybudowana w stylu neobarokowym. Uwagę zwraca fasada z dwiema wieżami, ozdobiona licznymi gzymsami i ryzalitami.
Część wyposażenia i wystroju neobarokowego kościoła pochodzi z wcześniejszych świątyń. Szczególnie cennym zabytkiem jest późnorenesansowy ołtarz z XVII w. z obrazem Matki Bożej Parysowskiej z I poł. XVIII w.
W świątyni znajdują się tablice poświęcone: żołnierzom WP – mieszkańcom gminy Parysów – którzy polegli w 1939 r.; Sybirakom, którzy w latach 1944-1947 byli więzieni w łagrach Borowicze, Świerdłowsk i Riazań-Diaglewo.
2. Parysów – pomnik ku czci żołnierzy Armii Krajowej placówki Parysów obwodu „Gołąb”
Kamień z dwiema tablicami znajduje się na rynku, w pobliżu kościoła. Na większej tablicy widnieje napis: „Bohaterom walk o wolność ojczyzny. Żołnierzom Armii Krajowej placówki Parysów obwodu „Gołąb”. Organizatorom i dowódcom placówki: por. Teofilowi Zającowi ps. „Turek”, por. Bolesławowi Wójcikowi ps. „Rogaliński”, por. Stefanowi Zającowi ps. „Zafan”, kpt. Piotrowi Nowakowi ps. „Pietia”, oddziałowi dywersyjnemu pod dowództwem sierż. Mieczysława Metery ps. „Jaguar”, oddziałowi sformowanemu do akcji „Burza” pod dowództwem ppor. Stanisława Pielasy ps. „Selen”, konspiracyjnej drukarni AK, mieszczącej się w domu Jana Witkowskiego ps. „Kos”, prowadzonej przez Piotra Wollenberga ps. „Świstak” i Romana Ciszka ps. „Rym”, oddziałowi „Wolność i Niezawisłość” pod dowództwem pchor. Stanisława Dziugełła ps. „Góra-Wiesław”. Parysów 6 września 1992 r. Pomnik ten wznieśli towarzysze broni i miejscowe społeczeństwo.” Na mniejszej tablicy widnieje inskrypcja: „Tu złożona jest ziemia z mogił zamordowanych w Katyniu. Parysów 3 V 1998 r.”.
3. Parysów – pomnik ku czci poległych podczas akcji rozbrajania Niemców w Parysowie w 1918 r.
Kamień z tablicą znajduje się przed budynkiem urzędu gminy Parysów. Na tablicy widnieje napis: „Nie o każdym mówi historia. Wy zapisaliście się na jej kartach swoim bohaterskim czynem w Parysowie dnia 11 XI 1918 r. W czasie rozbrajania Niemców złożyliście najwyższą ofiarę – własne życie – zostawiając potomnym szlachetne wzorce patriotycznych postaw. Wyryte tu nazwiska – Frelek Jan, Frelek Józef, Szeląg Józef – pragnie ocalić od zapomnienia społeczeństwo 11 XI 1988 r.”
4. Parysów – wiatrak koźlak z II poł. XIX w.
Drewniany wiatrak został wybudowany w miejscowości Regut w gminie Celestynów, a do Parysowa został przeniesiony w 1945 r. Pracował do lat 60. XX w. obsługiwany przez Kazimierza Gocia. W tym czasie korzystali z niego przede wszystkim mieszkańcy Parysowa i okolic.
5. Parysów – kaplica cmentarna z XIX w. pw. św. Rocha
Kaplica cmentarna powstała w II ćw. XIX w. w starej części cmentarza parafialnego za sprawą ks. Kazimierza Wiśniewskiego. W 2008 r. została wpisana do rejestru zabytków.
Przed kaplicą znajduje się symboliczny nagrobek Leopolda Eysymontta, który został pochowany w środku świątyni. Zmarły w 1862 r. był dziedzicem dóbr Kozłów i kapitanem Wojska Polskiego.
6. Parysów – nagrobek Michała Pełczyńskiego, topografa i generała brygady Wojska Polskiego zmarłego w 1833 r.
Na nagrobku, który ma formę obelisku zwieńczonego krzyżem, w 1985 r. umieszczono wizerunek oraz tabliczkę z życiorysem Michała Pełczyńskiego. Generał brygady brał udział w wielu kampaniach wojennych swojej epoki, m.in. w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r., powstaniu kościuszkowskim oraz wojnach napoleońskich, za co został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari.
7. Łukówiec – pomnik upamiętniający koncentrację żołnierzy Armii Krajowej w ramach akcji „Burza”
Pomnik w formie głazu z tablicą stoi przy drodze z Parysowa do Puznówki. Na tablicy widnieje napis: „W ramach operacji Burza w tym miejscu była koncentracja żołnierzy Armii Krajowej placówki Parysów 26 lipca 1944 r.”.
8. Łukówiec – kapliczka murowana z 1894 r.
Murowana kapliczka z wnęką, w której znajduje się figurka Matki Boskiej.