Przewodnik
Miasto Józefów
Rozwój Józefowa wiąże się z budową Nadwiślańskiej Linii Kolejowej w 1877 r. Umożliwiała ona mieszkańcom Warszawy łatwiejszy dostęp do atrakcyjnych terenów letniskowych, jakie się przy trasie kolei znajdowały. Józefów miał charakter miejscowości letniskowo-wypoczynkowej, w której blisko połowa mieszkańców przebywała tylko sezonowo. W latach 1914-52 miejscowość miała kolejowe połączenie wąskotorowe z Warszawą i Jabłonną, co jeszcze bardziej przyczyniło się do rozwoju Józefowa. Miejscowość zmieniła swój charakter po II wojnie światowej, kiedy zaczęli sprowadzać się do niej mieszkańcy zniszczonej Warszawy. Rozwinęło się tu dziecięce lecznictwo sanatoryjne.
W 1962 r. Józefów uzyskał prawa miejskie i przyłączył w swoje granice okoliczne wsie. Obecnie nadal zachowuje on w pewnym stopni charakter miejscowości wypoczynkowej.
Atrakcje Miasta Józefów
1. Józefów – neogotycki kościół parafialny z 1905 r. pw. Matki Bożej Częstochowskiej, rozbudowany w latach 1984-1988 r. Na fasadzie kościoła znajdują się figury Matki Bożej, św. Stanisława Kostki i św. Kazimierza.
Kościół położony przy ul. Piotra Skargi w Józefowie wybudowano w stylu nadwiślańskim według projektu Jana Białego. Fundusze na budowę przekazali okoliczni mieszkańcy. Jego budowę rozpoczęto w 1902 r., a uroczystego poświęcenia świątyni dokonał bp Kazimierz Ruszkiewicz. W 1919 r. stał się centrum nowo utworzonej parafii pw. Matki Bożej Częstochowskiej. W 1925 r. kościół wyposażono w organy i drewnianą ambonę, a w 1934 r. został otynkowany. W 1984 r. rozpoczęła się rozbudowa według projektu Feliksa Dzierżanowskiego. Dobudowano wtedy nawę z transeptem i prezbiterium. W 1985 r. oddano do użytku wiernych kościół dolny.
W 2012 r. urządzono kaplice bł. ks. Jerzego Popiełuszki i Miłosierdzia Bożego, do których obrazy wykonał Krzysztof Buczak z Węgrowa. Znajdują się w nich relikwie bł. ks. Popiełuszki.
W odrestaurowanym ołtarzu głównym znajduje się namalowana na desce kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej z początku XX w. Do ciekawych obiektów należy też neogotycka kredencja z pierwszej połowy XX w. W ołtarzu umieszczone są relikwie św. Donata i św. Felicyty.
Na przykościelnym terenie znajdują się:
– kaplica przedpogrzebowa i dzwonnica wybudowane w latach 1996-2006.
– krzyż misyjny z 1959 r.
– figury św. Jana Pawła II i św. Józefa z 2010 r.
– pomnik upamiętniający prezydenta Lecha Kaczyńskiego i pozostałe 95 ofiar katastrofy smoleńskiej, figura Matki Bożej Pocieszycielki Strapionych.
– pomnik powstania warszawskiego z 1983 r. z tablicą, leżącym krzyżem i figurą Chrystusa Zatroskanego.
– pomnik odsłonięty w 39. rocznicę powstania warszawskiego staraniem żołnierzy VII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego AK, a zwłaszcza Eugenii Szymczak.
Autorem pomnika jest artysta rzeźbiarz Dymitr Petrov. Na tablicy widnieje napis: „Bo twoją wolą i zrządzeniem byliśmy światu jak na pokaz miłością, prawdą i sumieniem”. Na końcach ramion krzyża umieszczono daty powstań: kościuszkowskiego, listopadowego i styczniowego, a na najdłuższym ramieniu datę początku i końca powstania warszawskiego 1 VIII – 2 X 1944 r. – tablica z 1980 r. poświęcona żołnierzom Armii Krajowej IV Rejonu „Koralewo” „Fromczyn” w Otwocku i VII Obwodu „Obroża”.
2. Józefów – pomnik z 2001 r. poświęcony łączniczkom Armii Krajowej. Powstał z inicjatywy żołnierzy AK z terenu Józefowa i okolic.
Pomnik znajduje się na skwerze nieopodal urzędu miasta. Przedstawia postać łączniczki AK. Na cokole umieszczono napis: „Łączniczkom Armii Krajowej” i kotwicę – symbol Polski Walczącej. Monument powstał z inicjatywy byłych żołnierzy AK jako hołd dla dziewcząt i kobiet pełniących służbę łączności w czasie II wojny światowej.
Projekt pomnika wykonał społecznie prof. Bohdan Chmielewski, były żołnierz AK.
3. Józefów – pomnik z 1977 r. upamiętniający trzech lotników, którzy zginęli w 1944 r. niosąc pomoc powstańcom warszawskim.
Pomnik znajduje się w lesie położonym między Józefowem a Emowem, na Górze Lotników. Na stożkowym betonowym cokole umiejscowiony jest głaz z przymocowanym do niego śmigłem. Monument upamiętnia trzech lotników z 31 Eskadry Południowoafrykańskich Sił Powietrznych, którzy zginęli po zestrzeleniu samolotu w nocy z 14 na 15 sierpnia 1944 r. Na pokładzie Liberatora, który zrzucał zaopatrzenie dla powstańców, znajdowało się 8 członków załogi. Pięciu zdołało się uratować dzięki spadochronom. Trzech poległych lotników pochowano przy rozbitym samolocie, a po wojnie ich ciała przeniesiono na cmentarz w Krakowie.
Pomnik stanął w miejscu upadku samolotu dzięki inicjatywie Bolesława Kowalskiego, byłego żołnierza AK i jednego ze świadków zdarzenia. Kamień został przywieziony przez Marcina Pyzla.
4. Józefów – pomnik z 1969 r. poświęcony żołnierzom Armii Krajowej poległym w walce z Gestapo i żandarmerią niemiecką 25 IV 1944 r.
Pomnik znajduje się przy ul. Słonecznej 16, w miejscu, w którym 25 IV 1944 r. poległo 4 żołnierzy AK. Na tablicy znajduje się napis: „W tym miejscu w dniu 25 IV 1944 r. polegli w walce z Gestapo i żandarmerią niemiecką żołnierze Armii Krajowej por. Jerzy Wiszniowski, kapr. Zofia Wiszniowska, kapr. „Alek”, kapr. „Janek-Firlej”. Cześć ich pamięci. Społeczeństwo m. Józefowa i towarzysze broni”. Pomnik odsłonięto w 1969 r.
5. Józefów – cmentarz z licznymi miejscami pamięci.
– Grób ppłk. Roberta Maja, który zginął w 2008 r. w katastrofie wojskowego samolotu CASA w Mirosławcu.
– Pomnik z 1983 r. na mogile bohaterów września 1939 r. Pomnik znajduje się na terenie starego cmentarza komunalnego. Przedstawia orła w koronie na granitowym cokole. Napis na cokole głosi: „Tu spoczywają prochy czterech nieznanych żołnierzy polskich poległych w dniu 1 IX 1939 r.” Inicjatorem powstania pomnika był Ryszard Zagierłowski, a został ufundowany przez mieszkańców Józefowa. Autorem projektu był Edmund Majkowski.
– Pomnik z 2000 r. poświęcony ofiarom okupacji hitlerowskiej i stalinowskiej oraz reżimu komunistycznego. Pomnik składa się z cokołu wzniesionego z kamieni, na którym umieszczono głaz z tablicą i krzyżem. Na tablicy widnieje wizerunek orła w kajdanach i drut kolczasty, a otaczają ją rzeźbione dłonie. Na pomniku umieszczono sentencję: „ W hołdzie tym, którzy Polsce oddali swe życie. Zamordowanym przez okupantów hitlerowskich, stalinowskich i reżim komunistyczny w Polsce w latach 1939-1989”.
6. Józefów – drewniana willa w stylu świdermajer przy ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2.
Na terenie Józefowa znajduje się kilkadziesiąt drewnianych budynków mieszkalnych wybudowanych w stylu świdermajer lub zawierających jego elementy. Styl nadświdrzański, czyli tzw. świdermajer powstał w II poł. XIX w., ale rozpowszechnił się najbardziej w XX w. Jego twórcą był Michał Elwiro Andriolli, polski ilustrator, malarz i rysownik, który od 1880 r. zamieszkiwał folwark Anielin (późniejsze Brzegi) położony na pograniczu dzisiejszego Józefowa i Otwocka. Wybudował tam według swoich planów pierwsze budynki w nowym stylu. Nazwę „świdermajer” wymyślił po II wojnie światowej Konstanty Ildefons Gałczyński, żartobliwie nawiązując do stylu biedermeier.
Świdermajer łączy elementy tradycyjnego budownictwa mazowieckiego, rosyjskiego i alpejskich schronisk. Dom najczęściej budowano na planie prostokąta, do którego dobudowywano liczne werandy służące letniemu wypoczynkowi. Styl charakteryzuje się bogatym zdobnictwem, drewnianymi, ażurowymi ornamentami na tarasach, balkonach i werandach oraz zwieńczeniami dachów w postaci wieżyczek.
Styl świdermajer ściśle łączy się z charakterem tzw. linii otwockiej, obszaru wzdłuż Kolei Nadwiślańskiej, który od II poł. XIX w. stał się celem letniskowych i uzdrowiskowych wyjazdów mieszkańców Warszawy.
Muzeum Elwiro Michała Andriollego. Założona w 2010 r. i kierowana przez Roberta Lewandowskiego placówka gromadzi pamiątki związane z artystą, zwłaszcza te, które łączą się z południowo-wschodnim Mazowszem. W sposób szczególny uwzględnia pozostałości działalności Andriollego na terenie powiatu otwockiego.
Muzeum posiada największą w Polsce kolekcję drzeworytów sztorcowych wykonanych według rysunków Elwiro Michała Andriollego, największą w kraju kolekcję książek z ilustracjami Andriollego, kolekcję reprodukcji obrazów i kartonów Andriollego. Muzealne zbiory prezentowane są podczas okolicznościowych wystaw lub w ramach tematycznych publikacji.
7. Józefów – wiaty peronowe z poczekalniami na stacjach kolejowych Józefów i Michalin wybudowane w latach 30. XX w. Przykład polskiej modernistycznej architektury kolejowej.
Architektura przystanków kolejowych na linii Warszawa – Otwock stanowi nieodłączny element tzw. linii otwockiej.
Przystanki Józefów i Michalin powstały w okresie budowy linii średnicowej i elektryfikacji Warszawskiego Węzła Kolejowego w latach 1936-1938. Ich przetrwanie ma szczególną wartość w kontekście zniszczeń warszawskiej infrastruktury kolejowej z tego okresu podczas II wojny światowej. Stacje kolejowe Michalin i Józefów w 2010 r. zostały wpisane do rejestru zabytków.
Przystanki stanowią przykład nowatorskich rozwiązań architektonicznych z lat 30. XX w. Łupinowe wiaty są żelbetowe, częściowo wylewane na miejscu, a częściowo z elementów prefabrykowanych.
Murowane poczekalnie, które stanowią integralną część przystanku, stylizowane są na dziewiętnastowieczne wagony kolejowe.
Zastosowano także wysokie perony, które wykonano z gotowych elementów.
8. Józefów – dawny most kolejowy na rzece Świder z 1914 r.
Most leżący na granicy Józefowa i Otwocka zaczęto budować w 1912 r. na potrzeby przedłużonej trasy wąskotorowej kolejki jabłonowskiej. Most dla celów kolejowych wykorzystywany był od 16 kwietnia 1914 r. do 1 lipca 1952 r. Wtedy oficjalnie zamknięto ten odcinek kolei jabłonowskiej, a niedługo potem rozebrano tory. Most na wiele lat stał się przeprawą pieszo-samochodową, a dziś odbywa się po nim tylko ruch pieszy.
Most na Świdrze jest jedną z najstarszych żelbetowych budowli tego typu na Mazowszu. Dlatego z powodzeniem wykorzystywany jest w wielu filmach.
9. Józefów – willa Jakubówka z 1910 r. Obecnie siedziba publicznego przedszkola.
Willa położona przy ul. Leśnej 19 została zbudowana na zlecenie żydowskiej rodziny z Warszawy – Sury i Jakubowa Jakubowiczów jako dom letniskowy. Wybudowany z cegły budynek wyróżniał się na tle dominującej w tamtym czasie drewnianej architektury w stylu świdermajer. Jego ściany były bogato zdobione, a szczyty kończyły się pinaklami.
Przed II wojną światową był miejscem spotkań Żydów, którzy odpoczywali w okolicy. W czasie wojny stanowił siedzibę Gestapo, a później Armii Czerwonej. Po wojnie budynek systematycznie niszczał. W 2000 r. został wpisany do rejestru zabytków, a w latach 2008-2009 przeszedł kompleksowy remont. Obecnie znajduje się w nim publiczne przedszkole.
10. Józefów – Rezerwaty przyrody Wyspy Zawadowskie i Wyspy Świderskie. Ostoja lęgowa dla rzadkich i ginących gatunków ptaków.
Rezerwat Wyspy Zawadowskie leży na granicy Józefowa, Warszawy oraz gminy Konstancin-Jeziorna.
Zajmuje powierzchnię 530,28 ha i obejmuje piaszczyste łachy, wyspy oraz wody płynące Wisły.
Rezerwat Wyspy Świderskie leży w okolicach ujścia rzeki Świder do Wisły na pograniczu Józefowa, Otwocka, Karczewa oraz gminy Konstancin-Jeziorna. Zajmuje powierzchnię 572, 28 ha, obejmując wyspy, mielizny i łachy przy rzece Świder oraz wody płynące Wisły.
Oba rezerwaty powstały w 1998 r. w celu ochrony występujących tutaj gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków. Dlatego zostały one włączone do programu Natura 2000 i stanowią część ciągnącego się Dęblina do Płocka Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Środkowej Wisły. Jest on cenny przyrodniczo nie tylko w skali kraju, lecz także Europy.
Na terenie obydwu rezerwatów regularnie występuje ponad 150 gatunków ptaków. Na wyspach i łachach najliczniej gniazdują śmieszki. Występują także: mewy siwe, mewy srebrzyste i czarnogłowe, rybitwy rzeczne i białoczelne oraz sieweczki rzeczne i obrożne. Podczas migracji można zaobserwować m.in. brodźce piskliwe, bataliony, biegusy zmienne, łęczaki czy kwokacze.
Występują też: nury czarnoszyje i perkozy dwuczube.
W rezerwatach są także charakterystyczne dla doliny Wisły lasy łęgowe, otwarte polany, łąki oraz czyżnie. Są to zbiorowiska roślinne złożone z różnych gatunków krzewów, takich jak głóg, róża, dereń czy trzmielina.
Rezerwaty Wyspy Zawadowskie i Wyspy Świderskie znakomicie nadają się do obserwowania ptaków w ich naturalnym środowisku. Należy to jednak robić za pomocą lornetki, ponieważ wstęp na teren rezerwatów jest wzbroniony.
11. Józefów – Rezerwat przyrody Świder.
Rezerwat ciągnie się na odcinku 41 km od Dłużewa do ujścia rzeki Świder do Wisły na pograniczu Józefowa i Otwocka. Obejmuje także 5-kilometrowy odcinek rzeki Mieni od mostu w Wiązownie do ujścia do Świdra. Rezerwat powstał w 1978 r., obejmuje koryta rzek oraz pas brzegu o szerokości 20 m, zajmując powierzchnię 238 ha.
W rzece występuje 25 gatunków ryb, m.in. lin, szczupak, karaś srebrzysty, różanka, brzanka, świnka, jaź, jelec, kiełb, piekielnica, śliz, węgorz, ciernik, słonecznica, płoć, koza, miętus, cierniczek, jazgarz, kleń, sandacz czy okoń. Wśród ptaków najcenniejsze są: zimorodki, jaskółki brzegówki, dzięcioły, wśród ssaków: wydry i bobry, wśród roślin: rdestnice, grzybienie białe i grążele żółte.
Rezerwat Świder jest otwarty dla ruchu turystycznego. Rzeka jest chętnie wykorzystywana przez kajakarzy ze względu na swoją przystępność nawet dla niedoświadczonych.
Fotografie Miasta Józefów
(fot. Fotopia/Przemysław Piątkowski)
